- नगररचना व मूल्यमापन विभाग नगरविकास विभागाच्या प्रशासकीय नियंत्रणाखाली आहे.
- स्वातंत्र्यपूर्व काळात 30 जानेवारी 1914 रोजी मुंबई येथे “कन्सल्टिंग सर्व्हेअर टू गव्हर्नमेंट” या नावाने विभागाची स्थापना करण्यात आली.
- श्री. ए.ई. मिराम्स हे विभागाचे सरकारचे पहिले सल्लागार सर्वेक्षक होते.
- 1915 चा बॉम्बे टाउन प्लॅनिंग ऍक्ट प्रथम 1915 मध्ये तत्कालीन बॉम्बे प्रांतात अस्तित्वात आला.
- 1 ऑगस्ट 1915 रोजी विभागाचे मुख्यालय मुंबईहून पुण्यात स्थलांतरित झाले.
- त्यावेळी मुंबई, पुणे आणि ठाणे या शहरांसाठी पाणी, रस्ते, वीज इत्यादी सार्वजनिक सुविधा उपलब्ध करून देण्याची गरज असल्याने हा कायदा लागू करण्यात आला आणि त्यातील तरतुदींनुसार नगर नियोजन योजनांच्या माध्यमातून शहराचा काही भाग विकसित करणे शक्य झाले.
- मात्र, या कायद्यानुसार विकास अनिवार्य नसून ऐच्छिक होता. स्वातंत्र्यानंतर देशात औद्योगिक क्रांती सुरू झाली आणि त्या दृष्टीने नवीन शहरे विकसित झाली. देशात पंचवार्षिक योजनांच्या मदतीने विकासाला सुरुवात झाली आणि ते पाहता नव्या शहरांच्या नियोजनबद्ध विकासाची संकल्पना अस्तित्वात आली.
- अशा प्रकारे 1954 मध्ये विकास आराखडा तयार करण्याच्या तरतुदींचा कायद्यात समावेश करण्यात आला आणि या तरतुदीनुसार नियोजन प्राधिकरणाने त्यांच्या अखत्यारीतील क्षेत्रांचा विकास आराखडा तयार करणे बंधनकारक झाले आहे.
- परंतु, कालांतराने शहराच्या हद्दीबाहेर विकास होऊ लागला आणि विकासावर नियंत्रण ठेवण्याची कोणतीही तरतूद नसल्यामुळे या भागांचा अनियंत्रित विकास झाला. त्याला आळा घालण्यासाठी शहरी आणि ग्रामीण भागाच्या सर्वांगीण विकासाची संकल्पना पुढे आली.
- 10 नोव्हेंबर 1965 रोजी या विभागाचे नामाधिमान "संचालक, नगररचना आणि मूल्यनिर्धारण विभाग" असे करण्यात आले.
- त्यावेळी मुंबई, पुणे आणि ठाणे या शहरांसाठी पाणी, रस्ते, वीज इत्यादी सार्वजनिक सुविधा उपलब्ध करून देण्याची गरज असल्याने हा कायदा लागू करण्यात आला आणि त्यातील तरतुदींनुसार नगर नियोजन योजनांच्या माध्यमातून शहराचा काही भाग विकसित करणे शक्य झाले.
- 1965-66 या काळात महानगरांच्या हद्दीबाहेर होत असलेला अनियंत्रित विकास लक्षात घेऊन शासनाने श्री.धनंजयराव गाडगीळ यांच्या अध्यक्षतेखाली समिती स्थापन केली.
- या समितीने केलेल्या शिफारशींनुसार प्रादेशिक नियोजन आणि नवीन शहरांची संकल्पना पुढे आली आणि तेव्हापासून महाराष्ट्र प्रादेशिक नियोजन आणि नगररचना अधिनियम, 1966 अस्तित्वात आला.
विभाग स्थापन झाल्यापासून संचालक
शासनाचे सल्लागार सर्वेक्षक
अ.क्र |
अधिकाऱ्याचे नाव |
कालावधी |
1 |
श्री.ए.ई.मिरम्स |
30.01.1914 |
31.05.1930 |
2 |
श्री.टी.एच.जी. स्टॅम्पर |
01.06.1930 |
21.07.1938 |
3 |
श्री.जी.बी.सोपरकर |
22.07.1938 |
07.06.1943 |
4 |
श्री.एच.खान |
08.06.1943 |
30.06.1949 |
5 |
श्री.जी.जे.देसाई |
01.07.1949 |
30.06.1952 |
6 |
श्री.व्ही.के.बाकरे |
01.07.1952 |
05.07.1962 |
7 |
श्री.बी.टी.तालीम |
06.07.1962 |
09.11.1962 |
संचालक, नगर रचना , महाराष्ट्र राज्य, पुणे
अ.क्र |
अधिकाऱ्याचे नाव |
कालावधी |
1 |
श्री. बी.टी. तालीम |
10.11.1962 |
14.05.1972 |
2 |
श्री. जे.जी.केसकर |
15.05.1972 |
31.03.1985 |
3 |
श्री.पी.जी.सरदेसाई |
01.04.1985 |
30.11.1986 |
4 |
श्री.पी.टी.हर्डीकर |
01.12.1986 |
31.12.1988 |
5 |
श्री.पी.जी.बोरवणकर |
01.01.1989 |
31.05.1990 |
6 |
श्री.जी.एल.मॅडम |
01.06.1990 |
31.07.1994 |
7 |
श्री.ए.आर.पाथरकर |
01.08.1994 |
31.05.2002 |
8 |
श्री.व्ही.एम.किन्हीकर |
01.06.2002 |
30.11.2003 |
9 |
श्री.व्ही.डब्लू.देशपांडे |
01.12.2003 |
31.01.2004 |
10 |
श्री.पी.व्ही.देशमुख |
01.02.2004 |
31.10.2004 |
11 |
श्री.एस.डी.लांडगे |
01.11.2004 |
20.06.2006 |
12 |
श्री.के.एस.आकोडे I/C |
21.06.2006 |
03.08.2006 |
13 |
श्री.राजन ए.कोप I/C |
04.08.2006 |
04.01.2008 |
14 |
श्री.एस.डी.लांडगे |
05.01.2008 |
04.06.2012 |
15 |
श्री.के.एस.आकोडे |
05.06.2012 |
20.05.2015 |
16 |
श्री.राजन ए.कोप |
21.05.2015 |
30.04.2016 |
17 |
श्री.एन.आर.शेंडे |
30.04.2016 |
12.06.2020 |
18 |
श्री.एस.बी.नांगनुरे |
12.06.2020 |
30.11.2021 |
19 |
श्री.अविनाश बी.पाटील |
01.12.2021 |
17.04.2025 |
20 |
श्रीमती डॉ. प्रतिभा उ. भदाणे |
17.04.2025 |
|