इतिहास आणि पार्श्वभूमी

• नगररचना व मूल्यमापन विभाग नगरविकास विभागाच्या प्रशासकीय नियंत्रणाखाली आहे.
• स्वातंत्र्यपूर्व काळात 30 जानेवारी 1914 रोजी मुंबई येथे “कन्सल्टिंग सर्व्हेअर टू गव्हर्नमेंट” या नावाने विभागाची स्थापना करण्यात आली.
• श्री. ए.ई. मिराम्स हे विभागाचे सरकारचे पहिले सल्लागार सर्वेक्षक होते.
• 1915 चा बॉम्बे टाउन प्लॅनिंग ऍक्ट प्रथम 1915 मध्ये तत्कालीन बॉम्बे प्रांतात अस्तित्वात आला.
• 1 ऑगस्ट 1915 रोजी विभागाचे मुख्यालय मुंबईहून पुण्यात स्थलांतरित झाले.
• त्यावेळी मुंबई, पुणे आणि ठाणे या शहरांसाठी पाणी, रस्ते, वीज इत्यादी सार्वजनिक सुविधा उपलब्ध करून देण्याची गरज असल्याने हा कायदा लागू करण्यात आला आणि त्यातील तरतुदींनुसार नगर नियोजन योजनांच्या माध्यमातून शहराचा काही भाग विकसित करणे शक्य झाले.
• मात्र, या कायद्यानुसार विकास अनिवार्य नसून ऐच्छिक होता. स्वातंत्र्यानंतर देशात औद्योगिक क्रांती सुरू झाली आणि त्या दृष्टीने नवीन शहरे विकसित झाली. देशात पंचवार्षिक योजनांच्या मदतीने विकासाला सुरुवात झाली आणि ते पाहता नव्या शहरांच्या नियोजनबद्ध विकासाची संकल्पना अस्तित्वात आली.
• अशा प्रकारे 1954 मध्ये विकास आराखडा तयार करण्याच्या तरतुदींचा कायद्यात समावेश करण्यात आला आणि या तरतुदीनुसार नियोजन प्राधिकरणाने त्यांच्या अखत्यारीतील क्षेत्रांचा विकास आराखडा तयार करणे बंधनकारक झाले आहे.
• परंतु, कालांतराने शहराच्या हद्दीबाहेर विकास होऊ लागला आणि विकासावर नियंत्रण ठेवण्याची कोणतीही तरतूद नसल्यामुळे या भागांचा अनियंत्रित विकास झाला. त्याला आळा घालण्यासाठी शहरी आणि ग्रामीण भागाच्या सर्वांगीण विकासाची संकल्पना पुढे आली.
• 10 नोव्हेंबर 1965 रोजी या विभागाचे नामाधिमान "संचालक, नगररचना आणि मूल्यनिर्धारण विभाग" असे करण्यात आले.
• त्यावेळी मुंबई, पुणे आणि ठाणे या शहरांसाठी पाणी, रस्ते, वीज इत्यादी सार्वजनिक सुविधा उपलब्ध करून देण्याची गरज असल्याने हा कायदा लागू करण्यात आला आणि त्यातील तरतुदींनुसार नगर नियोजन योजनांच्या माध्यमातून शहराचा काही भाग विकसित करणे शक्य झाले.
• 1965-66 या काळात महानगरांच्या हद्दीबाहेर होत असलेला अनियंत्रित विकास लक्षात घेऊन शासनाने श्री.धनंजयराव गाडगीळ यांच्या अध्यक्षतेखाली समिती स्थापन केली.
• या समितीने केलेल्या शिफारशींनुसार प्रादेशिक नियोजन आणि नवीन शहरांची संकल्पना पुढे आली आणि तेव्हापासून महाराष्ट्र प्रादेशिक नियोजन आणि नगररचना अधिनियम, 1966 अस्तित्वात आला.

  शासनाचे सल्लागार सर्वेक्षक

अ.क्र	अधिकाऱ्याचे नाव	कालावधी
1	श्री.ए.ई.मिरम्स	30.01.1914	31.05.1930
2	श्री.टी.एच.जी. स्टॅम्पर	01.06.1930	21.07.1938
3	श्री.जी.बी.सोपरकर	22.07.1938	07.06.1943
4	श्री.एच.खान	08.06.1943	30.06.1949
5	श्री.जी.जे.देसाई	01.07.1949	30.06.1952
6	श्री.व्ही.के.बाकरे	01.07.1952	05.07.1962
7	श्री.बी.टी.तालीम	06.07.1962	09.11.1962

संचालक, नगर रचना , महाराष्ट्र राज्य, पुणे

अ.क्र	अधिकाऱ्याचे नाव	कालावधी
1	श्री. बी.टी. तालीम	10.11.1962	14.05.1972
2	श्री. जे.जी.केसकर	15.05.1972	31.03.1985
3	श्री.पी.जी.सरदेसाई	01.04.1985	30.11.1986
4	श्री.पी.टी.हर्डीकर	01.12.1986	31.12.1988
5	श्री.पी.जी.बोरवणकर	01.01.1989	31.05.1990
6	श्री.जी.एल.मॅडम	01.06.1990	31.07.1994
7	श्री.ए.आर.पाथरकर	01.08.1994	31.05.2002
8	श्री.व्ही.एम.किन्हीकर	01.06.2002	30.11.2003
9	श्री.व्ही.डब्लू.देशपांडे	01.12.2003	31.01.2004
10	श्री.पी.व्ही.देशमुख	01.02.2004	31.10.2004
11	श्री.एस.डी.लांडगे	01.11.2004	20.06.2006
12	श्री.के.एस.आकोडे I/C	21.06.2006	03.08.2006
13	श्री.राजन ए.कोप I/C	04.08.2006	04.01.2008
14	श्री.एस.डी.लांडगे	05.01.2008	04.06.2012
15	श्री.के.एस.आकोडे	05.06.2012	20.05.2015
16	श्री.राजन ए.कोप	21.05.2015	30.04.2016
17	श्री.एन.आर.शेंडे	30.04.2016	12.06.2020
18	श्री.एस.बी.नांगनुरे	12.06.2020	30.11.2021
19	श्री.अविनाश बी.पाटील	01.12.2021	17.04.2025
20	श्रीमती डॉ. प्रतिभा उ. भदाणे	17.04.2025